OKUN YAPIMI İLE İLGİLİ GEREKLİ ÖLÇÜMLER VE BİLGİLER

*MUHAMMET BASTEM

Bir okun ağırlığı, o okun nasıl uçtuğunu belirlemeye yardımcı olan önemli bir faktördür.  Okun yaydan hedefe giden yolu basit ve hızlı gibi görünüyorsa da işin perde arkasında farklı hesaplamalar söz konusudur. Bu noktada devreye matematik ve fizik kuralları girmektedir. Bir okun ağırlığı, kısmen her atışın fiziğini belirlemektedir. Oklar, bir yayın çekilmesiyle üretilen kinetik enerjiyle hareket etmektedir. Okçu, yayı bıraktığında bu enerji oka aktarılır. Bir okun ağırlığı; hızının, düşme oranının ve hedef nüfuzunun belirlenmesine yardımcı olur. Yeni başlayanlar, ok avcıları ve yarışmacı okçular, farklı ağırlıklar deneyerek ok atış ve puan performansını en üst düzeye çıkarmaya çalışmaktadır. Bu bağlamda hem geleneksel okçulukta hem de modern okçulukta yarışan elit sporcuların oklarının yapım aşamasında bazı parametreler dikkate alınmalıdır. Bu yazıda, ok yapımında kullanılan ve esas alınan değerler ile bu değerlerin ortalamasından söz edilerek bazı öneriler sunulmuştur.

OKLARIN SINIFLANDIRILMASI

Oklar; hafif, orta ağırlık ve ağır olmak üzere farklı üç ağırlık kategoride değerlendirilir. Hafif oklar daha hızlı uçar ve daha sıkı bir şekilde gruplanabilir, ancak genellikle ayarlanması daha zordur. Ağır oklar daha yavaş uçar, ancak rüzgâra daha iyi direnir ve daha derine nüfuz eder. Bir yay için yanlış ok ağırlığı tercih etmek, yaya, oka ve hatta okçuya bile zarar verebilir. Bu nedenle ustalar, belirli minimum ok ağırlıkları için yaylar tasarlar. Yayın kurulmasından sonra ve atışa geçmeden önce okların el ve göz ile kontrol edilmelidir. Fakat bu aşamaya da gelmeden önce oklarınızın yaya uygun olması gerekmektedir. Okunuzun ağırlığını nasıl hesaplarsınız? Ok ağırlıklarının nasıl hesaplandığını inceleyelim.

GPI (GRAİN PER İNÇ: İNÇ BAŞINA TAHIL)

Okun, ulun (gövde) öz ağırlığının, ok boyuna oranıdır. Okun ham gövdesinin ağırlığı ve boyu esastır. Gez, temren ve yelekler eklenmez. (1 grain: 1/15 gram, 1 inç: 2,54 cm)

İnç başına tane sayısı, ok ağırlıklarını ölçmek için okçuluk endüstrisinde standart olarak kabul edilmektedir. Bir okun GPI değeri, okun gövde ağırlığını belirler. Okun uzunluğunu, çapını, et kalınlığını ve şaft malzemesini içerir. GPI numarasına, uç, ek, nokta veya tüyler dahil değildir. Modern okçuluk alanında ok üreticileri, web sitelerinde ve ürün ambalajlarında okun GPI değeri hakkında ayrıntılı bilgi vermektedir.

GPI değeri hesaplama sonucu ideal değerler aşağıda verilmiştir.

Ø  Hafif bir gövde: inç başına 5 ila 6 tane,

Ø  Orta ağırlıktaki bir şaft: inç başına 7 ila 9 tane

Ø  Ağır bir şaft: inç başına 10 veya daha fazla tane ağırlığındadır.

GPP (GRAİN PER POUND: POUND BAŞINA TAHIL)

GPP, tamamlanmış bir okun (temren, gez, tüyler dahil) grain cinsinden toplam ağırlığının kullanılan yayın çekiş kuvvetine (pound-libre) göre oranıdır.

Ø  Hafif bir ok: her libre çekme ağırlığı için 5 ila 6,5

Ø  Orta ağırlıktaki bir ok: her libre çekme ağırlığı için 6,5 ile 8

Ø  Ağır oklar: her libre çekme ağırlığı için 8 ve değere sahiptir.

Ø  Menzil oklarında; okun endamı yapıldıktan sonra ağırlığının okun boyuna oranının (GPP) ortalama 2,5 ila 3,2 arasında olması önerilir.

FOC (FRONT OF CENTER: MERKEZIN ÖNÜ)

FOC değeri, okun dengesini ayarlama noktasında büyük bir öneme sahiptir. Hedef okçuluğunda kullanılan okun denge noktası temrene daha yakın olmalıdır. Ok ağırlığı hesaplamalarını daha da detaylı hale getirmek için, ağırlığın ok boyunca nasıl dağıldığının bilinmesi gerekmektedir. Okun ucu, tüylerinden daha ağırdır. Ortadaki bir sayı, bir okun ön yarısındaki toplam ağırlığının yüzdesini tanımlar. FOC, bir okun doğruluğunu belirler ve uzun mesafeli atışlar (70-90 metre) için kritik öneme sahiptir. Okun FOC değerinin hesaplanmasında aşağıdaki adımlar takip edilir.

Ø  Okun uzunluğunu (çentik oluğununda şaftın ucuna kadar olan mesafe) 2’ye bölünür ve işaretlenir. (Örneğin ok boyu 70 cm olsun. Merkez orta nokta 35 cm.)

Ø  Okun gövdesi, bir ip ya da uzun saç telinin arasına alınarak denge noktası tespit edilip işaretlenir (Denge noktası: 45 cm olsun).

Ø  Ok ölçümünde çentik oluğundan itibaren merkez orta nokta (A) olsun. Denge noktası ise (B) olsun. B’den A çıkarılır (B-A). Okun denge noktası ile okun merkez noktası arasındaki fark bulunur. (45-35 = 10).

Ø  B-A sonucunda çıkan değer 100 ile çarpılır (10 x 100 = 1000)

Ø  (B-A) x 100 adımından sonra çıkan sonuç okun toplam uzunluğuna bölünür. Bu sayı, okun FOC ölçümüdür. (1000 / 70 = 14,2)

Ø  Düzgün bir şekilde dengelenmiş oklar, yüzde 7 ila 15'lik bir FOC değerine sahiptir.

Ø  Uzak mesafe atışlarında (menzil okçuluğu) ise ok ağırlığının gez tarafında olması gerekmektedir.

Ø  Menzil okların yapımında okun denge merkezi, okun orta noktasından 2 parmak kalınlığı geride yani gez tarafında olması önerilir. FOC değerinin merkezin gerisinde olması söz konusudur. Bu bakımdan menzil oklarında ortalama 7 ila 8,3 arasında bir FOC değerine sahip olması önerilir.

HAFİF VE AĞIR OKLARIN KARŞILAŞTIRILMASI

·         Hafif oklar daha çok uzun mesafe atışlarında etkilidir. Çünkü ağır oklara göre daha geç iniş aşamasına geçerler.

·         Hafif oklar mı yoksa ağır oklar mı atılacağına karar vermek birkaç faktöre bağlıdır. Daha hafif oklar, ağır oklardan daha hızlı uçar. Artan bu hız, okların daha düz uçmasına yardımcı olur ve bu da daha sıkı gruplar oluşturabilir. (Açık hava hedef okçuluğu için önerilir).

·         Rüzgârlı havalarda hafif okların hedef istikametinden sapma payı ağır oklara göre daha fazladır. Bu bakımdan hafif okların karşıdan esen rüzgâra karşı atış hassasiyetinin sağlanması daha zor olurken isabet veya puan oranında da düşüş yaşanabilir.

·         Ok ağırlığı için yayınızın atış anı ve sonrası hassasiyetini takip edilir. Nitekim çok hafif olan oklar kirişten yeterli enerjiyi emmez ve bu da ekipmana zarar verebilecek yay titreşimlerine neden olur.

·         Daha ağır oklar daha yavaş uçar ancak yayın kinetik enerjisinin çoğunu emer.

·         Ok avcıları, daha derine nüfuz etmek ve daha iyi rüzgâr estirme özellikleri için genellikle daha ağır okları seçerler.

·         Daha ağır oklar daha fazla enerji emdiği için atışları da daha sessizdir.

KAYNAKLAR

Bastem, M. (2024). Muhammet Bastem Okçuluk Fotoğraf Arşivi, Fotoğraf 3.

Hessen Kassel Müzesi. (2017). Osmanlı silahları kataloğu. http://turcica.museum-kassel.de/200379/ adresinden     2 Ocak 2025 tarihinde erişim sağlanmıştır. Fotoğraf 4.

Holbrook, J. (2018, 14 Haziran). How to calculate arrow weight and why. https://archery360.com/2018/06/14/how-to-calculate-arrow-weight-and-why/ adresinden 2 Ocak 2025 tarihinde erişim sağlanmıştır.

Topkapı Sarayı Müzesi (2024). Silah koleksiyonu, geleneksel oklar. M. Bastem tarafından 20 Haziran 2024 tarihinde fotoğraflar çekimi yapılmıştır. Fotoğraf 1-2.

Yavuz, K., & Canatar, M. (2010). Telhîs-i Resâilât-ı Rumât. (İ. Aydın Yüksel, Ed.). İstanbul Fetih Cemiyeti.

FOTOĞRAFLAR

Fotoğraf 1. Topkapı Sarayı’nda bulunan geleneksel ok türleri

Fotoğraf 2. Topkapı Sarayı’nda bulunan geleneksel oklar

Fotoğraf 3. Yapımı tamamlanan menzil okunun ağırlık ve denge ölçümü

Fotoğraf 4. 16. yüzyıl sonu/17. yüzyıl başı Osmanlı Dönemi geleneksel ok